بررسی نقدهای ملاصدرا بر سهروردی در مباحث فلسفی

حکمت اشراق، یکی از مکاتب فلسفی در جهان اسلام است که توسط شهاب الدین سهروردی ارائه شده است. آرا و اندیشه های فلسفی سهروردی را می توان در دو بخش حکمت بحثی و حکمت نوری مورد ملاحظه قرار داد. در حکمت بحثی، برخلاف مشائیان به اعتباری بودن وجود و سایر مفاهیم فلسفی چون وحدت، امکان، جوهریت، عرضیت و ... قائل است. بر این پایه، ماهیت و هویت را اصیل و متعلق جعل می داند و تشکیک و تشخص را نیز، به ماهیت بر می گرداند. در مسئله جوهر و عرض، متفاوت با تقسیم ده گانه مشائیان، تقسیمی پنج گانه ارائه داده و هیولی و صورت را به عنوان اجزای جوهری جسم انکار می کند، بلکه حقیقت جسم را اتصال جوهری می داند. سهروردی در بخش دیگر فلسفه خود، یعنی حکمت نوری ضمن تبیین هستی و نظام آن بر اساس نور و مراتب شدید و ضعیف آن، سیر نزول از نورالأنوار تا انوار پائین تر و سپس اجسام و نیز، سیر صعود انسان از عالم برزخ غاسق(جسم) به سمت نورالأنوار را بررسی و ترسیم کرده است. ملاصدرای شیرازی از فیلسوفان جهان اسلام است که حدود پنج قرن پس از سهروردی، حکمت متعالیه را پایه گذاری کرد. یکی از منابع مهم ملاصدرا در تأسیس این مکتب، حکمت اشراق سهروردی است. وی در عین استفاده از اندیشه های فلسفی سهروردی، با برخی از مبانی و آرای او مخالفت نموده و آن ها را به بوته ی نقد کشیده است. مهم ترین اثرش در این باب تعلیقاتی است که بر شرح حکمه الاشراق نگاشته است که در آنجا در عین شرح و تأیید برخی از آرای شیخ اشراق، انتقاداتی را بر او وارد ساخته است. در حوزه مطالب بحثی، مهم ترین انتقادات ملاصدرا به اعتباری بودنِ وجود و سایر مفاهیم فلسفی مربوط می شود که در این راستا، به اثبات اصالت وجود و وحدت تشکیکی آن می پردازد. در مسئله جوهر و عرض هم به نظر مشائیان بازگشته و به مقولات ده گانه قائل می شود و با سرایت دادن حرکت از عرضیات به جواهر، حرکت جوهری را اثبات می کند. در حوزه نوری نیز، با تصریح به مساوق بودن نور و وجود، سعی در تأویل کلام سهروردی به اصالت وجود دارد. در مورد علم واجب به غیر نیز، مشکل کلام سهروردی در علم قبل از ایجاد و پس از ایجاد را یادآورد می شود. در بحث مثل با اشاره به قصور شیخ اشراق در نرسیدن به عمق مطلب، ایراداتی بر نحوه اثبات آن به وسیله شیخ اشراق، طرح می کند و در بحث عالم مثال نیز، در دو مورد صور متخیله و مرآتیه با وی مخالفت می کند. در بحث نفس و معاد هم با استفاده از قاعده جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودنِ نفس، دیدگاهی متفاوت با سهروردی ارائه داده است. این پژوهش با عنوان «بررسی نقدهای ملاصدرا بر سهروردی در مباحث فلسفی» عهده دار بحثی تفصیلی درباره انتقادات ملاصدرا بر سهروردی در حوزه های نام برده است.